چرا اکتساب دانش مهم است؟ (با برداشتی از مدل کوه یخ)

اکتساب دانش فرایند تفسیر دانش حوزه‌ای خاص است که فرد به کمک آن فعالیت‌های آن حوزه را انجام می‌دهد (کوک[1]، 2005). میلتون[2] (2003) معتقد است کسب دانش شامل استخراج، جمع‌آوری، تحلیل، مدل‌سازی و اعتبارسنجی دانش است. دالکر[3] (2005) بیان می‌کند که اکتساب دانش فرایند استخراج، تبدیل و انتقال تخصص از یک منبع دانش است. از طرفی اکتساب دانش فرایند تعامل با خبرگان است که طیّ آن تخصّص و تجربۀ خبره تشریح می‌شود و دانش ضمنی وی به دانش آشکار تبدیل می‌شود. وی مدیریت دانش ضمنی را فرایند اخذ تجربه افراد سازمان و در دسترس قرار دادن آن برای افرادی که به آن نیاز دارند، می‌داند (نظافتی و همکاران، 1392).

بسیاری از پژوهشگران و متخصّصان حوزۀ مدیریت دانش، دانش سازمانی را همانند کوه یخی معرّفی می‌کنند که بخش اعظم آن پنهان است و تنها بخش کوچکی از آن در قالب دانش آشکار به سادگی قابل دسترس است. نمودار زیر نمادی از این الگو را نمایش می‌دهد.

کید[4] (1987) اکتساب دانش را شامل تحصیل، تحلیل و تفسیر دانش‌هایی از خبرگان می‌داند که در حلّ مسائل استفاده می‌شوند. هوآ[5] (2008) کسب دانش را فرایندی 5 مرحله‌ای شامل تحصیل، جمع‌آوری، تحلیل، مدل‌سازی و اعتبارسنجی دانش بیان می‌کند. اسمیت[6] (1996) اشاره کرده است که اکتساب دانش شامل استخراج دانش از فرد خبره، تحلیل و استنباط آن و ایجاد مدل از دانش خبرگان می‌باشد. هدف اکتساب دانش، گردآوری بدنه دانش مسأله مورد نظر و کد کردن آن در سیستم خبره است. منابع این کار می‌تواند کتاب‌ها و گزارش‌ها باشد؛ اما مهم‌ترین منبع حاکم، فرد خبرۀ حوزۀ مسأله می‌باشد.

یکی از صور مهمّ دانش، حاصل تجربیات موفّق و یا حتّی ناموفّق سازمان است. مستندسازی تجربیات خبرگان نقش مهمّی در آموزش کارکنان و توانمندسازی آنان دارد (جعفری مقدّم، 1381). کلیدی‌ترین بخش فرایند اخذ دانش، مواجهه و برخورد با خبرگان است. فرایند کسب دانش از سوی خبره و فردی که به اخذ دانش می‌پردازد (مهندس دانش) دارای چالش‌های فراوانی است. زمان خبره عموماً محدود است و به کارگیری بیشتر فنون اکتساب دانش زمان‌بر است. به منظور غلبه بر چالش‌ها و استخراج مطلوب دانش فرد خبره، فنون متنوعی توسعه یافته اند که دارای نقاط قوّت و ضعف و مزایا و ایراداتی هستند (نظافتی و همکاران، 1392).

تجارب خبرگان از مهم‌ترین منابع کسب دانش و آموزش سازمانی است. تشریح دانش ضمنی سخت یا گاهی غیرممکن می‌شود. خبرگان افراد خیلی مشغول و باارزشی هستند و نباید جدایی از کار آن‌ها برای فرایند کسب دانش، طولانی باشد. کسب دانش ضمنی فرایندی پرهزینه و وقت‌گیر است. در سازمان‌های بزرگ، خبرگان در یک ساختمان یا یک شهر متمرکز نیستند و استفاده‌کنندگان دانش نیز ممکن است در حوزۀ جغرافیایی وسیعی گسترده باشند. در کسب دانش باید توجّه نمود که بیشتر دانش در ذهن خبرگان است؛ دانش ضمنی سخت تشریح می‌شود (و برخی اوقات تشریح آن غیرممکن است)؛ یک خبره همه‌چیز را نمی‌داند و شخص غیرخبره باید دانش را یاد بگیرد (اخوان و شهابی‌پور، 1394).

اکتساب دانش دربردارندۀ مراحل استخراج، تجمیع، تجزیه و تحلیل و ارزیابی دانش است (میلتون، 2007). با درنظر داشتن دیدگاه رایجی که دانش را به دو نوع ضمنی (وابسته به منبع دانش) و صریح (کدگذاری شده) تقسیم می‌کند، اکتساب دانش فرایند انتقال تخصّص از منبع دانش است که در اغلب موارد از تعامل با خبرگان (افراد صاحب تجربه و اندیشه) و با هدف در دسترس قرار دادن دانش آن‌ها برای افراد نیازمند، حاصل می‌شود (نظافتی و همکاران، 1392).

اکتساب دانش ضمنی از تجارب و ذهنیت خبرگان سازمان امری بسیار ارزشمند است و پیامدهای مفید متعددی دارد که از آن میان می‌توان به حفظ دانش افراد کارآمد درون سازمان با وجود خروج اشخاص، خلاصه‌سازی مستندات پروژه‌ها در قالب دروس آموخته شده، بهبود سیاست‌گذاری منابع انسانی و کاهش مخاطرات ناشی از فقدان دانش کافی در حوزه‌های گوناگون اشاره کرد. کلیدی‌ترین بخش فرایند کسب دانش، مواجهه و برخورد با خبرگان است. فرایند کسب دانش از سوی خبره و فردی که به اخذ دانش می‌پردازد (مهندس دانش) مستلزم درنظر داشتن نکات علمی و عملی فراوانی است (احمدی و همکاران، 1399).

منابع:

• احمدی، محمدمیلاد، تولایی، روح‌الله و حصیرچی، امیر (1399). نگاشت شناختی فازی عوامل مؤثّر بر موفقیّت اکتساب دانش سازمانی خبرگان. تحقیقات کتابداری و اطلاع‌رسانی دانشگاهی. 54(4)، 113-131.
• اخوان، پیمان و شهابی‌پور، علی (1394). توسعه فرایند اکتساب و انتشار دانش ضمنی و مستندسازی تجارب به منظور آموزش و توانمندسازی سازمانی. فصلنامه رشد فنّاوری، 12(45): 45-58.
• جعفری مقدّم، سعید (1381). فرایند مدیریت دانش از یادگیری تا حافظۀ سازمانی. مدیریت توسعه. 12(12): 79- 96.
• نظافتی، نوید، رشیدی، مهسا و تقوی فرد، محمدتقی (1392). مقایسه تکنیک‌های استخراج دانش و ارائه یک متدولوژی ساخت یافته به منظور مستندسازی دانش. 4(2): 63-86.
• Cooke, J.N. (2005). Knowledge elicitation, Chapter submitted to Handbook of Applied Cognition. Department of Psychology, New Mexico State university.
• Dalkir, K. (2005). Knowledge Management in Theory and Practice. Burlington, USA: Elsevier Publication.
• Hua, J. (2008). Study on Knowledge Acquisition Techniques. Second International Symposium on Intelligent Information Technology Application.
• Kidd, L.A. (1987). Knowledge acquisition for expert systems: A practical handbook. New York: Plenum.
• Milton, N.R. (2003). Personal knowledge techniques. PhD thesis. UK: University of Nottingham.
• Milton, N.R. (2007). Knowledge Acquisition in Practice A Step-by-step Guide. London: Springer-Verlag.
• Smith, P. (1996). An introduction to knowledge engineering. London: International Thompson Computer Press.

---

[1]  Cooke

[2]  Milton

[3]  Dalkir

[4]  Kidd

[5]  Hua

[6]  Smith